Proces management hoofdstuk 1

Auteur: Esmé Scholte

Ruimtelijke ontwikkeling vereist procesmanagement, processen en procesmanagement belangrijk bij meervoudig ruimtegebruik
Bij meervoudig ruimtegebruik worden niet alleen hoge eisen gesteld aan de ruimtelijke ontwerpen maar ook aan de processen ruimtelijke ontwikkeling. Er is sprake van verankering als de partijen een akkoord hebben bereikt en bereid zijn daarin te investeren. Habiforum heeft in hun eigen onderzoekprogramma aandacht besteed aan het thema ‘organiseren en managen van ruimtelijke ontwikkelingsprocessen. Om de aandacht voor processen vast te houden is zijn er procesexperts bijeen gebracht en zij voeren diverse experimenten en analyses uit.


De meerstemmigheid van ruimtelijke ontwikkelingsvraagstukken

Op het beleidsveld van ruimtelijke vraagstukken voltrekt zicht een interessante verrijking in taalgebruik. Daar waar al jaren overwegend is gesproken over ruimtelijke orde en ordening zijn tot de dag als vandaag erg populair.de kloof bestaat nog steeds en langzaam wordt het duidelijker dat ontwikkeling veel is en soms ook iets anders dan het maken van plannen. Plannen zijn vaak eenstemmig en vaak niet realiseerbaar. Dit heeft te maken met de spanning tussen eenstemmige plannen en de meerstemmigheid. De vraag over welke ruimtelijke ontwikkeling het meest bijdraagt aan ruimtelijke kwaliteitsvermeerdering bestaat uit een scala van opvattingen.



De spanningen tussen orde scheppen en meerstemmig ontwikkelen
Samenhang komt tot stand door een leider die luistert, begrijpt, integreert en knopen doorhakt. Het begrip ordening valt dan als volgt te lezen: bepalen welke activiteiten en functies wel en welke niet worden toegelaten op bepaalde plekken. Het vermogen van deze ordening neemt tot grotere samenhang te komen af. In de praktijk betekent ordening vooral het verbieden van sommige ongewenst geachte gebruiken en claims op ruimte. Daarmee zorgt ordening voor kwaliteitsbehoud van bestaande locaties en voorzieningen. Soms ook kan ordening juist leiden tot monofunctionaliteit. Het toegvoegen van nieuwe functionaliteit vereist een intense afstemming met bestaande functies en actoren die eigenaar zijn of baat hebben bij de bestaande functionaliteit. De ruimtelijke ontwikkelingsopdracht vereist coproductie, publiek-private samenwerking en direct veelstemmige representatie van maatschappelijke voorkeuren.


Bestaande inzichten over ruimtelijke ontwikkelingsprocessen
Meervoudig ruimtegebruik impliceert de ontwikkeling en realisatie van ruimtelijke ingrepen die gecombineerd worden. Deze combinatie leidt tot een verdichting van betrokken partijen, belangen, voorgestelde oplossingen van beoordelingscriteria en werkwijzen. Hier wordt gesproken van meerstemmigheid. Procesmanagement heeft het vermogen om conflicterende claims op schaarse ruimte zodanig te verzoenen dat de mate van het conflict vermindert. Ruimtelijke procesmanagers moeten aandacht hebben voor een adequate representatie van claims, voor articulatie van claims, voor interactie met andere claimende partijen, voorverkenning en hantering van interventies door derden en verkenning en hantering van gebruik. Een proces is daarmee tamelijk onbegrensd.


Een omvangrijke vergelijkende analyse
Diverse eerdere studies naar de trajecten van visievorming, gebiedsontwikkeling en projectontwikkeling hebben duidelijk gemaakt dat het organiseren van deze processen een belangrijk en ingewikkeld vraagstuk is. Bij complexe omgevingen en met hoge meervoudige ambities is het moeilijk resultaten te boeken. Dit is zo omdat toevallige en specifieke omstandigheden en gebeurtenissen een belangrijke rol spelen. Het aantal casussen is juist beperkt door alleen te kijken naar Nederlandse projecten gericht op het versterken van meervoudige ruimtegebruik. Er is gekozen om de verschillende auteurs volgens een vast protocol de casus te laten beschrijven. 


Een gevarieerde aanpak binnen een eenduidige kader: het protocol

Het protocol vormt de basis van de analyses. In deze analyses wordt onderscheid gemaakt:

• Procesverloop 
• De ambities die betrokkenen in de beschreven casus ontwikkelen 
• De sturing die in het proces door partijen is uitgeoefend en zijn effecten

Elke casus wordt met een slotanalyse afgesloten. Voor deze casussen wordt het procesverloop ook geanalyseerd. Hiervoor wordt een reconstructie gemaakt van het proces. Het is namelijk zo dat weinig processen doorlopen mooie ordentelijke fasering van voorbereiding, vaststelling en uitvoering. Daarvoor is een proces te meervoudig. Ook wordt de ambitie beschreven en aandacht te geven aan het feit of het proces uitging van een onderliggend probleem, welke oplossingen daarvoor voorbij kwamen en in hoeverre de visies van de verschillende betrokken partijen probleem gedreven, oplossing gedreven of systeem gedreven waren.Daarnaast is ook om te kijken naar de processturing. Er is gevraagd om de procesinterventies te identificeren en te analyseren waar zij zich op richten: op realisatie van het project of op kwaliteitsverbetering.


Opbouw van dit boek
Het boek is opgebouwd uit vijftien casusstudies en verdeelt onder vijf thema’s.

- Concentraties van mobiliteit en stedelijke ontwikkeling

In deze casus komt Rotterdam CS, Utrecht CS en Zuidas Amsterdam aan bod. Hierbij wordt vooral gekeken naar stedelijke verdichting en de mobiliteitsontwikkeling. 

- Stedelijke kwaliteit door ondergrondse infrastructuur
In deze casus komt het proces van Spoortunnel Delft, Slijtwende, Voorburg en Central Artery Boston aan bod. In deze casus wordt de stedelijke ontwikkeling boven de mobiliteitsontwikkeling geplaatst. Dit heeft als resultaat dat de infrastructuur ondergronds wordt gebouwd. 

- Multifunctionele stedelijke ontwikkeling

In deze casus komt de Rivierzone Vlaardingen, Grote Markt Groningen en Veldhuizen/ Leidsche Rijn aan bod. In deze casus wordt vooral gekeken naar de multifunctionele inrichting van de projecten. 

- Mobiliteit en landschappelijke kwaliteit
In deze casus komen de projecten A4- Midden Delfland, Corridorontwikkeling, Groningen/Assen en Westerscheldetunnel. In deze casus gaat het voornamelijk om de relatie die wordt gelegd tussen mobiliteit en landschappelijke kwaliteit. 

- Multifunctionele ontwikkeling in rurale en laagstedelijke gebieden
In deze casus komt Amsterdam Nieuwendam en Banne, Winterswijk en Ijselzone aan bod. Hier gaat het vooral om het draagvlak die buitenwijken hebben tussen stedelijke- en landelijke ontwikkeling.